بهداشت محیط در انبارها

  انبارها به عنوان یکی از مراکز حفظ ونگهداری وسایل و تجهیزات و بخصوص اقلام بهداشتی و داروئی و مواد غذایی یکی از اماکنی است که از دیدگاه بهداشتی بسیار حائز اهمیت بوده و فراهم نمودن شرایط مناسب بهداشتی برای آنها با توجه به وضعیت آب و هوائی و اقلیمی هر منطقه ، شرایط و موقعیت مکانی انبار، نوع اقلام و نوع انبار ضروری است و باید مورد توجه مسئولین بهداشت قرار گیرد .

 هدف اصلی استفاده از انبارها ، حفظ و نگهداری کالاهای مورد نیاز در شرایطی مناسب و برای مدت زمان مشخصی است تا در زمانهای مورد نظر اقلام مورد نیاز موجود و در دسترس باشد و بتواند سریع و بموقع و سالم در اختیار مصرف کننده نیازمند قرار گیرد . نقش انبارها در ذخیره مواد غذایی برای استفاده در حوادث غیر مترقبه بسیار مهم و حائز اهمیت است .

باتوجه به اهداف مذکور توجه به بهداشت انبارها بویژه بهداشت محیط انبارها نیز از اولویت خاصی برخوردار است وبه همین علت در این مقاله ،بیشتر موضوع بهداشت محیط مورد توجه قرار می گیرد .

  بهداشت محیط کنترل عواملی از محیط است که در زنجیره انتقال بیماریها ، حلقه ای را تشکیل می دهندو یا به عبارتی دخل وتصرف درعوامل وشرایطی ازمحیط زیست به منظور ایجاد شرایط مطلوب و مناسب آنها ست.این عوامل عبارتندازآب , فاضلاب , زباله, بهسازی اماکن و مبارزه با حشرات و جوندگان , هواو تهویه,شرایط آب و هوائی و بهداشت محیط کار و فعالیتهای صنعتی و بهداشت مواد غذایی وحرفه ائی می باشند که هرکدام از این عوامل ممکن است تحت شرایطی منجربه خرابی ویا فساد کالاهای موجود در انبارها و یا منجر به کاهش کیفیت آنها و ایجاد ضایعات وخسارات مالی و گاهی منجر به تلفات جانی شوند ویا ممکن است باعث شوند مدت زمان وعمرمفید نگهداری یک کالا در انبار کاهش یابد .

 در حالیکه بخصوص برای نیروهای نظامی نگهداری سالم وبا کیفیت  بالای لوازم ،تجهیزات و اقلام و داروها و مواد غذایی برای مدت طولانی و ذخیره جهت استفاده درشرایط اضطراری به منظور دسترسی سریع به آن از اهمیت بالایی برخوردار است لذا توجه مسئولین محترم و بخصوص مسئولین محترم تدارکات و پشتیبانی وانبارها و ارائه آموزشهای لازم به آنها از هرطریق ممکن نقش موثری در استفاده بهینه از انبار واستفاده مطلوب و بموقع از اقلام موجود در انبارها خواهد داشت تا اقلام انبار شده در هنگام مصرف از کیفیت و سلامت لازم برخوردار باشند .

با توجه به این اهداف عوامل محیطی به عنوان یکی از مهمترین عوامل موثر در حفظ کیفیت و سلامت اقلام موجود در انبارها مورد توجه قرار گرفته و بررسی خواهدشد .

 انبارها و مبارزه با جوندگان:

 در مراکز بزرگ انبارداری و انبارهای عمومی بخصوص بنادر و اسکله ها جمعیت موشها گاهی به حــدی می رسد که می توانند خسارت زیادی به محصولات انبار شده وارد نمایند که سه دسته اند :

1- خوردن غذاها

2- آلوده کردن محصولات انباری با مو و ادرار و مدفوع خود  

3- پاره و سوراخ کردن کیسه ها و بسته بندی غلات و سایر دانه های غذایی

با توجه به خسارات فوق حفاظت انبارها از نفوذ موشها از اهمیت بالایی برخوردار می باشد . وجود سوراخها و لانه ها و گذرگاهها و ردپا و رد دم موشها و وجود خسارتهای مذکور و فضله موشها نشان دهنده حضور آنها در یک انبار است .

 باید با تمام امکانات و اقدامات لازم سعی شود از ورود موشها بداخل انبارها جلوگیری شود ولی در صورت نفوذ بداخل انبارها ، اجرای مبارزه جدی ضروری است . برای مقابله و مبارزه با موشها انجام اقدامات ذیل متناسب با شرایط انبار بسیار موثر می باشد :

1- انبارها باید رات بروف باشند به گو نه ایی که موشها راه نفوذ بداخل انبار را نداشته باشند و برای این منظور باید دیوارها و کف انباراز بتون وغیر قابل نفوذ بوده ودر و پنجرها هم فلزی و غیر قابل نفوذ باشند ولوله هایی که به داخل ساختمان راه دارند با صفحات مخروطی  پوشیده شوند .

2ـ مسئولین انبارها باید آموزش های لازم در خصوص آشنایی با نحوه زندگی موشها را گذرانده و روشهای مبارزه با آنها را بخوبی بشناسند و محصولات وارده به انبار را از جهت پاک بودن از حضور جوندگان کنترل نمایند ودر صورت اثبات حضور آلودگی سریعا نسبت به رفع آن اقدام نمایند.

3ـ دستور العملهای جامعی که توسط سازمانهای ذیربط برای مبارزه با موشها تنظیم شده اند را مطالعه نموده واجرانمایند بخصوص رعایت نظافت وپاکسازی ،حذف گرد وغبارها ،انجام اقدامات بهسازی در موارد لازم ،جلوگیری از ریخت و پاش در انبار،دفع بموقع زباله ها و حفظ فاصله کالاهای چیده شده از همدیگر و از دیوار و سقف انبار ضروری است .

4ـ استفاده از تله برای مبارزه با موشها در مواردی که آلودگی خیلی کم است. این تله ها بیشتر نقش موثری در کاهش جمعیت موشها دارند و کاربرد آنها تحت تاثیر نوع موشها وفصل مبارزه با شرایط محیطی و نوع طعمه می باشد .

5 ـ استفاده از فومیگا سیون در انبارها با استفاده از گاز میتل بروماید و یا قرص فستوکسین درمواقعی که میزان آلودگی زیاد است . البته این کار باید توسط متخصصین انجام شود .

6 ـ طعمه گذاری با کمک سمومی مثل : فسفردوزنگ و . . .

 7ـ انجام اقدامات بهسازی شامل تخریب لانه های موشها و پرکردن سوراخها با استفاده از سیمان و خرده شیشه .

8 ـ طعمه گذاری به عنوان یکی از روشهای مبارزه با جوندگان است ولی می بایست ابتدا با طعمه سالم وبعد از چند روز با استفاذه از طعمه سمی این کار انجام شود که در این صورت اثر خوبی داشته و می توان موشها را نابود کرد .

9ـ استفاده از شکارچیان طبیعی در محوطه بیرون انبار که همان روش بیولوژیکی است .

10ـ استفاده از طعمه سمی در زمانی که موشها بیشترین تغذیه را می نمایند مثل غروب آفتاب و سپیده دم قبل از طلوع آفتاب .

11 ـ استفاده ازپودرهای سمی درمسیرتردد موشها چون موشها عادت به لیسیدن پاهای خود دارند .

12ـ از جمله بهترین شرایط رشد تولیدوتکثیرموشها درمحلهای تلنبارزباله ها وکودحیوانات و فاضلابهاست در نتیجه در محوطه اطراف انبارها نباید چنین شرایطی برای بقا و زندگی موشها فراهم شود.یکی از بهترین روش های مبارزه عدم فراهم نمودن شرایط مطلوب برای زیست موشها ومحروم کردن آنها از دسترسی به غذا و آب و پناهگاه است .

13 ـ راههای نفوذ موشها دربها, پنجره ها, هواکشها ،کانالهای تاسیساتی آب و برق و فاضلاب و تلفن شکافهای باقی مانده از بنایی است که باید با اتخاذ تدابیر لازم  مسدود شود .

14ـ جلوگیری ازانبارکردن بعضی از وسائل در اطراف انبارها مثل وسائل  اسقاطی و . . .

 15ـ مواد غذائی ومحصولاتی که در انبار قرار می گیرند برروی سکویی چیده شوند که 40ـ30 سانتی متر از کف زمین انبارفاصله داشته باشد .

16ـ منابع آب در انبارها نباید در دسترس موشها بوده وشیرها نباید نشت نمایند.فاضلابروها و سرویس های بهداشتی انبارهنگام شب کاملا پوشیده وخشک باشند .

17ـ مواد غذایی در انبارها باید در ظروف در بسته و با بسته بندی مناسب و در موارد لازم درظروف فلزی نگهداری شوند .

18ـ با استفاده از دستگاههایی که صدای با فرکانس بسیار بالا ایجاد می کند می توان باعث فرارموشها شد.البته معمولا اثرات این روش کوتاه مدت است و کم کم موش ها عادت می نمایند .

در حقیقت حفاظت واقدامات پیشگیری اقتصادی ترین روش مبارزه و جلوگیری از نفوذ موش به انبارها است.همانطور که ذکر شد انجام اقدامات بهسازی مثل گرفتن شکاف درزهای زیردرو پنجره ها و یا شیشه های شکسته,سوراخ اطراف لوله ها,کابلها،فاضلابروها ،اطراف شیروانی ها،رات پروف کردن ساختمان انباروطنابهای کشتی ها بسیار موثر می باشد .از طرفی استفاده ازحفاظ های فیزیکی مناسب که موش ها را از رسیدن به غذا و آب و پناهگاه در ساختمانها و انبارها باز میدارد از بهترین روش هاست وبرای این منظور دفع بموقع زباله ها و انجام اقدامات مربوط به بهسازی محیط بسیار موثرمی باشد .

انبارها و مبارزه با حشــــرات و پرندگان

    ـ باید نسبت به حضورهر گونه از حشرات و جوندگان و پرندگان در انبارها بویژه انبارهای مواد غذایی حساس بود تا بتوان بموقع نسبت به رفع آلودگی بوجود آمده اقدام نمود . با توجه به اینکه یکی از علائم آلودگی مواد غذایی انباری بویژه حبوبات حضور حشرات در این انبارهاست توجه به این مسئله از اهمیت بالائی برخوردار است و لازم است کلیه کالاهایی که قرار است جدید وارد انبار شود از عدم آلودگی آنها اطمینان حاصل شود تا منجر به آلودگی سایر اقلام انبارشود .

ـ‌ باید از ورود پرندگان بداخل انبارها جلوگیری شود چون با پرواز و ایجاد گرد غبار آلوده و با فضله خود می توانند منجر به آلودگی سطوح کالاها شوند ودر صورتی که انبار مواد غذایی باشد با سوراخ کردن بسته های مواد غذایی و حبوبات منجر به وارد شدن خسارت به کالاها شوند .   

نکات بهداشتی در انتخاب محل انبارها:

   جهت طراحی واحداث یک انبار لازم است ابتدا محل مناسبی برای این منظور انتخاب شود و برای اینکه انتخاب درست انجام شودتوجه به نکات بهداشتی وفاکتورهای محیطی ومنطقه ایی ذیل از اهمیت بالایی برخوردار است :

1ـ نزدیکی انبار به مراکز صنعتی,تجاری ,جاده های اصلی ودردسترس ,مناطق مسکونی و شهرها و دسترسی به انبار و فاصله مبدا و مقصد کالاها مد نظر باشد.

2ـ امکان تردد و سایل نقلیه سنگین در محل فراهم باشد.

3ـ بررسی همه جانبه وضعیت منطقه از دیدگاه بهداشتی و مهندسی بهداشت و ارزیابی اثرات احداث پروژه بر محل انتخاب شده واثرات محل انتخاب شده بر پروژه درصورت نیاز به احداث تعداد زیادی انبارهای بزرگ در یک منطقه ضروری است.

4ـ بررسی گلباد منطقه و تغییرات دما و سرعت و جهت باد و میزان ریزش های جوی در فصول مختلف سال در محل مورد نظر باید انجام شود.

5 ـ دسترسی به آب کافی و سالم و امکان دفع بهداشتی فاضلاب و زباله تولید شده در محل .

6ـ امکان ایجاد فضای سبز کافی در محل وجود داشته باشد.

7ـ درصورت نیاز به احداث مجموعه ای از انبارهای بزرگ محل مناسبی برای سرو غذای پرسنل منظور شود .

8 ـ تامین سیستم حرارتی , برودتی , تهویه , تامین انرژی الکتریکی مورد نیاز تاسیسات آب و برق و دسترسی به خدمات شهری مورد نیاز حتی الامکان آسان وامکان پذیر باشد .

9ـ سطح کافی برای احداث انبارها و جاده های دسترسی و پارکینکها و فضای سبز وجود داشته باشد .

10ـ فاز مطالعات اولیه بخوبی انجام شده باشدوبرآورد دقیقی ازوسعت وظرفیت ,‌هزینه ها ,امکانات و تجهیزات لازم با توجه به نوع کالا و نیاز انجام گرفته باشد .

11ـ انواع انبارهای مورد نیاز با توجه به نوع اقلام  که قرار است انبار شوند پیش بینی شود .

12ـمحل انتخاب شده از نظر امنیتی وحفاظتی تائید شده باشد بخصوص انبارهای مراکزنظامی 13ـ بررسی وضعیت منطقه از جهت اکولوژیکی که معمولا در ارزیابی اثرات احداث پروژه مورد توجه می باشد و همچنین تائید متخصصین ذیربط از جهت احداث انبار در یک محل به عنوان مثال در صورت عدم مطالعه دقیق روی وضعیت یک منطقه و محل انتخاب شده ممکن است یک مجموعه انبار بزرگ بر روی یک منطقه ای احداث شود که لانه اصلی موشهای صحرایی باشد ومشکلات زیادی را بعدا ایجاد خواهند کرد .

14ـ مبدا ومقصد کالا از قبل معین باشد تا مسافت حمل ونقل وهزینه های مربوطه بامکان یابی درست کاهش یابد .

15 ـ محل انتخابی براحتی قابل آماده سازی باشد در این خصوص زمینهای مسطح نسبت به زمینهای گود و پست و شیبدار ارجح هستند .نکات فنی بهداشتی که رعایت آنها هنگام احداث انبار ضروری است عبارتند:

ـ شیب بندی اطراف انبار به گونه ای باشد که آبهای اطراف وریزشهای جوی بداخل انبار راه نداشته باشند .

ـ وجود شیب کافی و کفپوش مناسب  انبارها برای جمع آوری آسان سریع فاضلابهای حاصل از شستشوی احتمالی, ضروری است .

ـ رنگ دیوارها بهتر است روشن انتخاب شود .

ـ در و پنجره انبار ازحفاظت کافی و ایمنی لازم برای جلوگیری از ورود احتمالی سارقین و حشرات و جوندگان برخوردار باشد .

ـ انبارهای مواد غذایی وکالا و تجهیزات بگونه ای طراحی شوند که حتی الامکان نفوذ گرد وغبار بداخل آنها میسرنباشد.

ـ تعداد کافی روشویی,حمام ,توالت و محل مناسب برای رختکن پرسنل ساخته شود .

ـ سیستم مناسب برای دفع مواد زائد ( فاضلاب وزباله )  پیش بینی شود .

ـ هیچگونه شکاف درز ومنافذی که شرایط را برای نفوذ حشرات و جوندگان و پرندگان داخل انبارفراهم آورد وجود نداشته باشد دراین صورت نکات مذکور در بخش مبارزه با حشرات و جوندگان رعایت شود.

ـ درمناطقی که سطح آبهای زیر زمینی بالاست کف سازی مناسب برای عایق بندی انبار در مقابل رطوبت از اهمیت بالائی برخوردار است  سقف انبار های سر پوشیده باید فاقد روزنه و عایق باشد تا دمای داخل انبار در شرایط آب و هوائی مختلف حفظ شود و نباید در سقف پنجره ای وجود داشته باشد .

ـ بسته به اینکه انبار مورد نظر برای نگهداری چه حجم کالا و چه نوع کالایی و با چه تعداد پرسنل و در چه شرایط آب و هوایی آماده کار خواهد شد ، بخشهای مختلف و متنوعی را ممکن است برای آن طراحی نمایند که متناسب با نیاز و اهداف آن انبارها می باشد .

 این قسمتها شامل سرویسهای بهداشتی , رختکن پرسنل,مرکز خدمات آتش نشانی واطفاحریق ,تاسیسات آب و برق و فاضلاب, بخش های اداری , آبدارخانه ،محل های ذخیره کالا , نوع ساختمان,شکل وتعداد انباروتعداد دربهای ورودی وخروجی,سکوهای تخلیه و بارگیری , تعمیرگاه ,پارکینگ,جاده های داخل مجموعه انبارها و میزان فضای سبز ،رستوران و نماز خانه و . . . می باشد .

دفع مواد زائد در انبارها ( فاضلاب و زباله ):

      _ در مواردی که داخل انبارها با مصرف آب مواجه هستیم , خواه ناخواه فاضلاب نیز تولید می شود که لازم است برای دفع بهداشتی وسریع و بموقع آنها اقدام لازم انجام شود و از روش مناسبی اعم از چاه جاذب ,سپتیک تانک ودرمواقعی که فاضلاب تولیدی زیاد است از تصفیه خانه های فاضلاب استفاده شود.

_ زباله دان به تعداد و حجم واندازه کافی,درپوش دار ،زنگ نزن و قابل شستشو برای داخل انبارو محوطه اطراف انباردر دسترس باشد .

_ جمع آوری زباله ها از زباله دانها روزانه و بموقع انجام شود .

_ از تلنبار کردن زباله ها ومواد زائد ومواد غذائی فاسد شده و نان خشک و یا وسایل اسقاطی داخل انبار و یا حتی در محوطه بیرونی انبار ممانعت شود و محوطه داخل و اطراف انبار باید همیشه تمیز و مرتب باشد وهر چه این مسئله بیشتر مورد توجه باشد شرایط واحتمال بروز حوادث هم از بین می رود  .

_ محوطه اطراف انبار از بهسازی لازم برخوردار بوده و با احداث فضای سبز وجاده آسفالت و محوطه سازی و زیبا سازی لازم ،نظافت و بهداشت بخوبی رعایت گردد .

آب در انــــبارهـــا :

     1_ متناسب با نوع مصرف آب در انبارها،آبی با کیفیت مناسب و سالم و مورد تائید مسئول بهداشت تهیه شود . مصارف آب در انبارها عبارتند از :

_ مصرف آب برای شرب پرسنل

_ آب مورد نیاز شستشوی محوطه انبار

_ آب مورد نیاز سرویس های بهداشتی و روشویی ها

_ اطفا و حریق

_ مصارف فضای سبز و . . . . 

نـــور در انبـــارها :

 _ تامین نور طبیعی و مصنوعی لازم برای انبارها ضروری است .

برای استفاده بهینه از نور طبیعی خورشید بهتر است پنجره ها در بالاترین قسمت دیوار انبارها نصب شود و استاندارد سطح پنجره ها 20% سطح کف انبار می باشد .

_ باید از تابش مستقیم نور خورشید به اقلام داخل انبار بخصوص اقلامی که کنار پنجره قرار می گیرد ممانعت شود چون بعضی از اقلام مثل لاستیکها , کاغذ ها و . .  در اثر قرار گرفتن در معرض تابش نور خورشید شکننده شده و آسیب می بینند و از عمر مفید آنها کاسته می شود .

نظافت مرتب شیشه ها و پنجره های انبار , عامل موثری در تامین نور طبیعی کافی داخل انبارهاست .

تـــهــویــه :

 تهویه کافی انبارها متناسب با نوع انبار و اقلام موجود در آن بویژه برای انبارها نگهداری دارو , مواد شیمیایی و اقلام بهداشتی و مواد غذایی ضروری است .

در صورت نیاز به تهویه می توان علاوه بر سیستم های تهویه نصب شده در انبارها , با نصب توری روی پنجره های باز شو, از آنها به عنوان تهویه طبیعی استفاده نمود .

وجود تهویه کافی در انبار از تجمع گرد غبار داخل انبار ممانعت می نماید ودر نتیجه نظافت انبار راحت تر انجام پذیر است .     

 نکات بهداشتی در بهره برداری از انبار:         

 1_ همیشه خروجی کالا از انبار باید اقلامی باشند که زودتر به انبار وارد شده اند .

2_ جهت کاهش گرد غبار در انبار می توان در صورت قابل شستشو بودن کف انبار به شرطی که رطوبت به  کالاها ومحصولات انبار شده آسیبی نرساند هر چند وقت یکبار , کف انبار را شستشو نمود . البته نظافت خشک با جاروبرقی صنعتی ترجیح داده می شود .

3_ عملیات نظافت داخل انبار و جمع آوری و دفع زباله از انبار,درحد نیاز و حتی الامکان روزانه باید انجام شود. وجود سلطهای زباله کافی و مناسب ضروری است.

این امرسبب می شود افراد شاغل درانبار به حفظ نظم وانضباط وبهداشت درانبارتشویق شوند

4_ استعمال دخانیات در انبارها ممنوع است .

5_حیوانات خانگی از انبارهای مواد غذایی دور نگهداشته شوند وانبارهادر دسترس آنها نباشد.

6_ البسه کار و تجهیزات ایمنی فردی متناسب با نوع انبار و کالاهای انبارشده برای پرسنل تهیه شود .

7_ تعداد کافی سرویسهای بهداشتی شامل روشویی، حمام وتوالت پیش بینی شده باشد .

8_ معاینات پزشکی کارکنان طبق دستور العملهای موجود انجام شود .

9_ حتی الامکان اقلام چیده شده در یک انبار اقلامی همگن و سازگار و از یک نوع باشند تا دستورالعملهای نگهداری آنها در عمل اجرا شود و اقلام از اثرات احتمالی یکدیگر مصون باشند .

10_ در انبار فضا و محل کافی و مناسب برای چیدن و استقراراقلام وارده به انبار موجود باشد ودر تمام شرایط دستور العملهای بهداشتی نگهداری کالاو نکات ایمنی رعایت شود .

11_ علائم و تابلو های راهنما و هشدار دهنده بهداشتی و نکات ایمنی در محلهای مناسب نصب شوند .

12_ آموزش مرتب افراد شاغل در انبار با توجه به مسئولیت و وظیفه آنها ضروری است , بخصوص آموزش روش های مبارزه با حشرات و جوندگان و پرندگان ونحوه استفاده از امکانات اطفاء حریق که بهره برداری از آنها در هنگام بروز حادثه نیازمند توجه و حمایت و مشارکت پرسنل  انبار است.  

13_ وجود جعبه کمکهای اولیه در محل انبار ضروری است .

14_ انجام کلیه اقداماتی که جهت حفظ سلامت اقلام و تجهیزات و وسایل موجود درانبار ضروری است توسط مسئولین می بایست با دقت و ابتکار و خلاقیت هرچه بیشتر مورد توجه قرار گیرد و در این رابطه طبق ماده 14و45و65و54 و 113و116و114آئین نامه انضباطی نیرو های مسلح مسئولین باید پاسخگوباشند.

تجهیزات مـورد نــیاز انــبارها :

   _ بهتر است انبار های بزرگ دارای دماسنج ورطوبت سنج مناسبی باشند تا حداکثرو حداقل تغییرات دمای هوا ورطوبت هوارا ثبت  نمایندچون آنها از جمله عوامل خارجی اثرگذار برروی کیفیت محصولات انبار شده می باشند ومی توانند فرایندها وواکنشهای شیمیایی را در داخل و سطوح کالاها تحت تاثیر قرار داده و منجر به بروز تغییراتی مثل تغییر رنگ و ظاهر بعضی از کالاها شوند و بدنبال آن فرسودگی و خورندگی و فساد زود هنگام آن کالا رادر پی داشته باشند .

_ وجود شیر های آتش نشانی به تعداد کافی و مطابق نظر متخصصین بهداشت حرفه ای در انبار برای اطفا حریق های احتمالی ضروری است .

_ وجود سیستم اعلان حریق منناسب در انبارها نیز ضروری است .

_ وجود وسایل توزین مناسب در محل انباردر صورت نیاز ضروری است .

_ برای انبارهای معمولی درجه حرارت در محدوده 30- 15درجه ورطوبت نسبی 40% مناسب است البته بسته به نوع محصولات و کالاهایی که انبار شده اند ممکن است این اعداد متفاوت باشند