آتش‌سوزی یا حریق بلایی است که می‌تواند در زمانی کوتاه، دارایی و سلامتی و حیات زندگی افراد وجامعه ای را به خطر اندازد بگونه ای که شاید جبران آن در طول قرنها نیز میسر نگردد.

حریق های معروفی که در تاریخ ثبت و ضبط شده اند گویای این واقعیت تاریخی و روزمره است که از این بلای طبیعی و غیر طبیعی گریزی نیست لیکن دانش و تکنولوژی و مهارت انسانها قادر به مهار و پیشگیری از آن بوده و میباشد. در مواجه با مصائب و بلایا؛ مهم این است که آن را بشناسیم.

شهرهايي چون لندن ، توكيو ، نيويورك ، شيكاگو ، بالتيمور ، هامبورگ و سانفرانسيسكو هنوز خاطره حريقهاي و حشت آور خود را از ياد نبرده اند . حريقهايي كه هر يك از اين شهرها را در معرض انهدام و نابودي كامل قرار داد و هنوز پس از گذشت سالها به عنوان يك فاجعه بزرگ از آن ياد مي شود .

آتش سوزیهای دهه اخبر در مراکز تجاری و انبارها که درزمانی اندک رخ داده و ناشی از بی مبالاتی انسانی است و زیانهای جبران ناپذیری را بر اقتصاد فردی و اقتصاد ملی تحمیل نمود نمیتوان از خاطر دور داشت.

فاجعه خیابان جهموری که اخیرا بوقوع پیوست و جان دو انسان بی گناه را ربود نمونه ملموسی ازاین مخاطرات است

امروزه در هيچ يك از كشورهاي جهان نمي توان شهر بزرگي را مشاهده نمود كه در آن براي پيشگيري و مبارزه با آتش تشكيلاتی تحت عنوان آتش نشاني و ايمني وجود نداشته باشد .

اولین واحد آتش نشانی در ایران چگونه تاسیس شد.

تأسيس اولين آتش‌نشاني

اميركبير، كه برنامه‌هاي اصلاحي متعددي براي تغيير سيماي كشور داشت و براساس ديده‌ها و شنيده‌هايش از زندگي مردم كشورهاي ديگر و بيش از همه براساس مطالعات و‌انديشه‌هايش علاقه مند بود طرحي نو دراندازد و به عقب ماندگي ديرينه كشور خاتمه دهد، ‌نخستين كسي بود كه تصميم گرفت به موازات آگاه ساختن مردم در مورد خطرات آتش، نهادي هم براي مقابله با حريق درهمه جاي كشور‌ايجاد كند و چون در دوره وليعهدي ناصرالدين شده سال‌ها درتبريز خدمت كرده و به چشم ديده بود درآن شهر تأسيسات و تجهيزاتي به امر آتش‌نشاني تخصيص يافته است، ‌قصد الگو برداري از اقدامات انجام شده درآن شهر و تعميم آتش‌نشاني درسطح كشور را داشت. اما افسوس كه عمرش كفاف نداد تا‌ايده‌هاي خود را به مرحله اجرا برساند و نابخردي شه جوان قاجار و توطئه و فتنه گري كساني كه به پشتوانه اغراض يا وابستگي‌هاي خود، ‌چشم ديدن او را نداشتند، باعث شد تا بسياري از‌انديشه‌هايش براي تغيير سيماي‌ايران و ازجمله تأسيس نهادي براي مقابله با آتش‌سوزي، ‌از مرحله طرح خارج نشود و اجرا نشده بماند.

تبريز، اولين شهري بود كه درآن بلديه تأسيس شد و " قاسم خان والي "، كه درتاريخ آن شهر نماد خدمت به مردم درسال‌هاي اوليه قرن 13 شمسي محسوب مي‌شود، ‌10 سال بعداز تولد بلديه، ‌درگوشه ديگري از شهر، ‌درخيابان خاقاني، ‌نبش خيابان بهادري امروز، ‌بنيان تشكيلاتي را گذاشت كه درارديبهشت ماه سال 1296 شمسي افتتاح شد و به دليل وظيفه خاصي كه براي آن تعريف شده بود، ‌از همان ابتدا به اطفائيه شهرت يافت. پيش ازآن، ‌درسال 1221 شمسي مأموران روسيه تزاري براي تأمين امنيت و حفظ منافعي كه درتبريز داشتند امكاناتي را به امر آتش‌نشاني اختصاص داده بودند، كه ازچند پمپ دستي دو طرفه، ‌از جنس برنز و مس براي پمپاژ آب تشكيل مي‌شد. اقدامات روس‌ها درتبريز، ‌اگر چه حكم نخستين سند درباره تأسيس نهادي رسمي براي مبارزه با آتش درايران 165 سال پيش را دارد، ‌ولي اسناد تاريخي گواهي مي‌دهد كه از آن امكانات فقط براي اطفاء حريق استفاده مي‌شد و براي مقابله با ساير حوادث كارآيي نداشت. درحالي كه قاسم خان والي، ‌وقتي اداره اطفائيه تبريز را بنيان گذاشت، ‌رسيدگي به ساير حوادث غير مترقبه، ‌از سيل و زلزله گرفته تا آوار، سقوط از بلندي و... را هم جزو وظايف اطفائيه قرارداد و كوشيد ابزار و ادوات مقابله با آن سوانح نيز تهيه شود و دراختيار مأموران شاغل دراداره اطفائيه قرار گيرد.

يكي از شاخص ترين ويژگي‌هاي اداره اطفائيه تبريز، كه درحد خود نوعي ابتكار بديع به شمار مي‌آيد، ‌احداث برج " يانقين " است كه دركنار ساختمان اطفائيه قرارداشت وهم‌اينك نيز‌ايستگاه شماره يك و ساختمان مركزي سازمان آتش‌نشاني و خدمات‌ايمني تبريز درمجاورت آن قرارداد.

واژه " يانقين "، ‌در زبان مردم آذربايجان به معناي آتش و آتش‌سوزي است و فلسفه وجودي برج زيبا و ديدني يانقين كه با 23 متر ارتفاع، ‌يكي از ابنيه معروف دوره قاجاريه درتبريز محسوب مي‌شود، آن بود كه چون درزمان تأسيس اداره اطفائيه هيچ گونه امكانات مخابراتي براي تماس سريع مردم با اطفائيه وجود نداشت و احتمال مي‌رفت درصورت وقوع آتش‌سوزي مأموران زماني درجريان حادثه قراربگيرند و به محل آتش‌سوزي برسند كه كار از كار گذشته و زيان فاحشي به بار آمده باشد، " ‌قاسم خان والي"، برج را به عنوان ديده بان احداث كرد و دستور داد درتمام ساعات شبانه روز، عده‌اي دراتاقك ديده باني بالاي آن به نگهباني مشغول باشند و درصورت مشاهده دود و آتش يا غبار غليظ درهر نقطه‌اي از شهر، محل را شناسايي كرده و سپس، با به صدا درآوردن زنگ برنزي بزرگي كه دربالاي برج تعبيه شده بود، ‌مأموراني را كه به حالت آماده باشد درپائين برج مستقر بودند، مطلع سازند، تا به آنجا بشتابند.

همچنين، ‌نقل است برج يانقين كاركرد ديگري نيز داشت و بر فراز آن چراغي تعبيه شده بود كه شب‌ها آن را روشن مي‌كردند و مسافراني كه شب هنگام وارد شهر مي‌شدند، ‌درصورت ضرورت مي‌توانستند براي جهت يابي و پيدا كردن راه خود از ان استفاده كنند و جالب‌اين كه آن ابتكار دريكصد سال پيش، ‌مورد توجه اغلب سياحاني كه به تبريز سفركرده بودند، ‌قرارگرفت. تا جايي كه اغلب آن‌ها درسفرنامه‌هايشان به برج يادشده اشاره كرده‌اند و تأكيد آن‌ها باعث شد تا مسئولان آتش‌نشاني چند كشوراز جمله فرانسه، ‌با نحو ه كار و عملكرد آتش‌نشان‌هاي تبريزي آشنا شوند و با الگو برداري از آن، فناوري‌ايراني آن مقطع تاريخي را به كشور خود انتقال و مورد بهره برداري قراردهند.

پلان برج مورد اشاره، ‌كه تا قبل از توسعه شهر تبريز بلندترين ساختمان شهر به حساب مي‌آمد و از بالاي آن تمام نقاط شهر به وضوح ديده مي‌شد، درداخل به شكل دايره بوده، يك رشته پله حلزوني به قسمت فوقاني آن راه دارد و داراي هشت نورگير هلالي است و بخش زيرين آن كه از يك چهارطاق تشكيل شده، به منزله پايه برج به شمار مي‌آيد و به قرنيزي سنگي منتهي مي‌شود.

درچند دهه گذشته، از يك سو به دليل توسعه شهر و رويكرد شهرنشينان تبريزي به بلندمرتبه سازي و ازسوي ديگر به واسطه كم توجهي متوليان حفظ ميراث فرهنگي، ‌كه باعث احداث بناهاي متعددي درحريم برج و گوشه و كنار آن شده، ‌اندك‌اندك برج يانقين اهميت پيشين خود را ازدست داد و شهرتش رو به افول گذاشت. ضمن‌اين كه پيدايش امكانات جديد و پيشرفته ارتباطي، ‌نظير تلفن، استفاده از برج را توجيه نا پذير مي‌ساخت. با‌اين حال، هنوز چيزي از اعتبار و اهميت برج كاسته نشده و افزون بر‌اين كه از سال 1377 به عنوان قديمي ترين بناي مربوط به تشكيلات آتش‌نشاني كشور، درفهرست آثار ملي به ثبت رسيده است، ‌سال گذشته آتش پاد دوم " امير كاردوست "، مديرعامل سازمان آتش‌نشاني و خدمات‌ايمني تبريز پيشنهادي مطرح كرد مبني بر‌اين كه چون تبريز اولين شهر برخوردار از آتش‌نشاني بوده و برج يانقين قديمي ترين سمبل آتش‌نشاني در‌ايران محسوب مي‌شود، شايسته است همزمان با مراسم گراميداشت يكصدمين سال تأسيس شهرداري در تبريز، ‌برج يانقين كه هم اكنون بخشي از وسايل، تجهيزات و ماشين آلات آن نيز درمحل اداره آموزش سازمان آتش‌نشاني تبريز موجود است و درمناسبت‌هاي مختلف مورد بازديد مسافران و ساير علاقه مندان قرارمي گيرد، به موزه آتش‌نشاني كشور تبديل شود.

آتش‌نشاني تبريز، تا سال 1371 به صورت واحد و اداره‌اي وابسته به شهرداري، زير نظر بلديه سابق و شهرداري بعدي انجام وظيفه كرد. اما درسال 1371 اساسنامه تشكيل آن به صورت سازماني مستقل، به تصويب وزارت كشور رسيد و از آن زمان تاكنون به صورت نهادي مستقل با شرح وظايف مشخص، ‌مشغول فعاليت است.

سوابق  وضرورتهای تاسیس تشکیل آتش نشانی

شهرهايي چون لندن ، توكيو ، نيويورك ، شيكاگو ، بالتيمور ، هامبورگ ، سانفرانسيسكو هنوز خاطره حريقهاي و حشت آور خود را از ياد نبرده اند . حريقهايي كه هر يك از اين شهرها را در معرض انهدام و نابودي كامل قرار داد و هنوز پس از گذشت سالها به عنوان يك فاجعه بزرگ از آن ياد مي شود .

پس از آتش سوزي لندن ، زندانهاي انگليس مدتها مملو از بدهكاراني بود كه تمام دارائي خود را در اين حريق از دست داده ورشكست شده بودند و شايد تنها راه حلي كه به نظر مي‌رسيد ابداع بيمه آتش سوزي بود .

بدين ترتيب خسارت ناشي از حريقهاي احتمالي بين گروه كثيري تقسيم شده و در نتيجه از ورشكست شدن افراد جلوگيري مي شد . اقدام به تاسيس بيمه آتش سوزي به مفهوم امروزي براي نخستين بار در 3 دسامبر 1591 در شهر هامبورگ آلمان صورت گرفت اين موسسه صندوق آتش سوزي هامبورگ نام داشت .

در انگلستان بعد از حريق بزرگ لندن ، شركتهاي بيمه به شكلهاي مختلف درخصوص پيشگيري و اطفاء حريق شروع به فعاليت كردند . حريقهاي بعدي شركتهاي بيمه را در معرض خطر قرار داد  بهمين دليل در سال 1833 در لندن از ادغام واحدهاي آتش نشاني چند شركت بيمه سازمان واحدي بنام بنگاه ماشينهاي آتش نشاني اندن تاسيس شد . اين موسسه 80 نفر آتش نشان  تمام وقت در ختيار داشت كه در 13 ايستگاه آتش نشاني خدمت مي كردند و در همين سالها نخستين تلمبه هاي بخار آتش نشاني اختراع  شد .

آنچه باید در مورد آتش سوزی بدانید

در آتش‌سوزي‌، سريع‌ و دقيق‌ فكر كردن‌ حياتي‌ است‌. آتش‌ به‌ سرعت‌ گسترش‌ پيدا مي‌كند. بنابراين‌ اولين‌ اولويت‌ شما، آگاه‌ كردن‌ افراد در معرض‌ خطر است‌. اگر در داخل‌ ساختمان‌ هستيد، نزديك‌ترين‌ آژير حريق‌ را فعال‌ كنيد. همچنين‌ بايد فوراً به‌ خدمات‌ اورژانس‌ اطلاع‌ دهيد، اما اگر اين‌ كار، خروج‌ شما را از محل‌ به‌ تأخير مي‌اندازد، امنيت‌ خود را به‌ خطر نيندازيد. افرادي‌ كه‌ در آتش‌ گير افتاده‌اند، به‌ سرعت‌ دچار هراس‌ مي‌شوند. شما به‌ عنوان‌ ارايه‌كننده‌ كمك‌هاي‌ اوليه‌، مي‌توانيد با آرام‌ كردن‌ افرادي‌ كه‌ رفتارشان‌ احتمالاً ترس‌ و دلهره‌ را در ديگران‌ تشديد مي‌كند، از ميزان‌ هراس‌ بكاهيد. افراد را براي‌ ترك‌ محل‌، تشويق‌ و كمك‌ كنيد. هرگز براي‌ برداشتن‌ لوازم‌ شخصي‌، مجدداً به‌ ساختمان‌ در حال‌ سوختن‌ وارد نشويد و يا خروج‌ خود را به‌ تأخير نيندازيد. تنها موقعي‌ مي‌توانيد وارد ساختمان‌ شويد كه‌ يك‌ آتش‌نشان‌ راه‌ را براي‌ اين‌ كار باز كرده‌ باشد.